Mae Tom a’i wraig, Bethan, yn ffermio mewn partneriaeth ar eu fferm deuluol yng nghefn gwlad canolbarth Cymru, yn rhedeg diadell o dros 500 o famogiaid. Mae ganddynt tri o blant; Meia, 12, Elsa, 10 ac Emrys, 5, ac mae’r cwpl yn frwd dros eu cynnwys ym mhob agwedd o’u busnes teuluol. Mae Tom a Bethan yn gweithio’n rhan amser oddi ar y fferm, gyda Bethan yn dysgu mewn ysgol gynradd leol a Tom yn gweithio ym maes Sicrhau Ansawdd.
Mae’r cwpl wedi bod yn ffermio eu fferm ucheldir y tu allan i Aberystwyth ers 2010, ac wedi bod yn ymwneud â nifer o brosiectau i wella iechyd y pridd, i gynyddu’r defnydd o laswellt ac i wella ansawdd porthiant dros y blynyddoedd. O ganlyniad, mae’r fferm bellach yn mabwysiadu system bori cylchdro, sydd wedi cynyddu stoc yn sylweddol yn ogystal â gwella’r glaswelltir yn fawr.
Yn ogystal â’r holl fuddsoddiad a gwelliannau a wnaed ar y fferm i gynyddu effeithlonrwydd a lleihau costau mewnbwn, mae’r teulu hefyd wedi bod yn brysur yn arallgyfeirio’r fferm, gan gynnwys eu plant a’r gymuned leol cymaint â phosibl ar hyd y ffordd. Yn hydref 2021, ymwelodd Bethan a ffrind â chlwt pwmpen gyda’u plant a dychwelyd i’r fferm deuluol yn llawn syniadau cyffrous i ddatblygu menter debyg ar eu tir.
Medd Tom,
“Ro’n i’n meddwl eu bod nhw’n boncyrs ar y pryd! Ond, fe aethon ni ag ef a gwneud llawer o ymchwil y gaeaf hwnnw. Doedd gan unman o’n cwmpas ni glwt pwmpen felly roedd potensial yno. Fe wnaethon ni blannu tua 7,000 o blanhigion ym mis Mai 2022 ac agor y fferm pwmpenni ym mis Hydref 2022.”
Roedd y broses blannu yn llafurddwys iawn, gyda phob hedyn yn cael eu gwnïo â llaw – ond fe wnaeth y teulu cyfan helpu, gan gynnwys eu dau blentyn hynaf. Mae’r ethos gwaith teuluol hwn wedi parhau dros y tair blynedd diwethaf, gyda’r plant yn ymwneud â rhedeg y clwt pwmpen; o gynnig ‘dipiau lwcus’ a phaentio wynebau i ofalu am y ciosg talu. Yr ethos hwn o gydweithio fel teulu, a chefnogi’r gymuned leol a arweiniodd at y teulu’n cael eu henwi’n enillwyr Gwobr Fferm Deuluol y Gronfa Cefn Gwlad Frenhinol ar gyfer Cymru a Lloegr yng Ngwobrau Fferm Dethol flynyddol M&S yn ystod haf 2024. Roedd y beirniaid yn edmygu brwdfrydedd Tom a Bethan dros gynnwys y teulu cyfan yn eu busnes ffermio yn ogystal â’u cefnogaeth i’r gymuned leol.
Wrth siarad am dderbyn y clod enfawr hwn, dywedodd Tom:
“O safbwynt ffermio, rydyn ni wir yn ei werthfawrogi pan fydd y manwerthwyr sy’n prynu’r stoc oddi arnom ni’n cydnabod yr hyn rydyn ni’n ei wneud – nid rhif yn unig ydyn ni, maen nhw’n dangos diddordeb yn yr hyn rydyn ni’n ceisio ei wneud.”
Gwnaeth Tom a Bethan ymdrech ymwybodol i ddefnyddio adnoddau o’r gymuned leol wrth sefydlu’r clwt bwmpenni, gyda fan arlwyo leol a staff yn dod o bellter byr o’r fferm. Mae’r ethos hwn hefyd yn ymestyn i’w hail brosiect arallgyfeirio – triawd o podiau glampio moethus.
Roedd y cwpl wedi ymrwymo i ddefnyddio contractwyr, plymwyr a thrydanwyr lleol yn unig i adeiladu’r podiau glampio ac maent bellach yn cynnwys eu dwy ferch yn y gwaith o gynnal a chadw’r podiau, glanhau’r tybiau poeth a newid y lliain. Mae arhosiad moethus ym mhodiau glampio’r fferm hefyd yn cynnwys bocs brecwast o gynnyrch lleol, sy’n cynnwys llaeth o fferm laeth a chig gan gigydd lleol – unwaith eto yn amlygu angerdd y teulu dros gefnogi’r economi wledig leol. Mae’r podiau glampio wedi bod yn hynod lwyddiannus, gan ragori ar ddisgwyliadau’r cwpl a hyd yn oed yn cael eu dyfarnu yn ddiweddar fel ‘Eiddo Gorau yng Nghanolbarth a De Cymru’ a derbyn gwobr efydd am y Newydd-ddyfodiad Gorau yn y DU trwy Sykes.
Hyn oll ochr yn ochr â chynhyrchu’r Cig Oen Cymru gorau oll – ni fedrwn aros i weld beth sydd nesaf i’r teulu Evans!